Bilbao Bizkaiak paisaia eta esperientzia ugari eta askotariko eskaintzen ditu. Hemen elkartzen dira abangoardiarik apurtzaileena eta garaien gauean sustraiak hondoratzen dituzten tradizioak; Kantauri aldakorraren gatz-usaina eta pagadi ilunen sosegua; kostaldeko herrien dinamismoa eta herri landatarren lasaitasuna; hodeiak harrapatzen dituzten gailurrak olatuak hausten dituzten labarrak.

Aste bat nahikoa izan daiteke gure lurraldeak eskain dezakeen guztia ezagutzen hasteko eta toki erakargarri nagusietako batzuetara hurbiltzeko. Baina, batez ere, Bilbao Bizkaiarekin maitemintzeko eta zurea ere izango den gure etxera hurrengo bidaia prestatzen hasteko.

1. eguna - XXI. mendeko Bilbo

Bizkaiko hiriburua ezagutzen hasteko abiapuntu egokia da Guggenheim Bilbao Museoa, Frank Gehryk diseinatutako eraikin abangoardista, Bilbok azken hamarkadetan izan duen aldaketaren ikono bihurtu dena. Itsasadarraren ondoan ainguratuta, museoak titaniozko xaflez osatutako fatxada aldakorra erakusten du, zeruaren kolorearen arabera tonalitate desberdinak hartzen dituena.

Ikuskizunak museoaren barruan jarraitzen du, bai bere arkitektura bereziagatik, bai ikusgai dauden lanen kalitateagatik, azken mendeko arte unibertsalaren benetako maisulanak baitira. Arteak Guggenheim Bilbao Museoaren inguruak ere hartu ditu, museoaren inguruan ibilbide eskultorikoa sortuz., Bilboko maskota bihurtu den Puppy lorez estalitako txakurkume atseginak ongietorria ematen du sarrera nagusiaren ondoan. Bestalde, Amak, 9 metroko armiarma erraldoiak, ibiltariak zur eta lur uzten ditu museoko urmaelaren ondoan.

Goizean arte harrigarrienaz gozatzen eman eta inguruko jatetxe asko eta onetan indarberritu ondoren, museoaren inguruko Abandoibarran barrena ibili behar da, Bilboko Itsasadarraren ertzeko portu- eta industria-gune zahar hori okupatu duten parke eta eraikinen artean, munduko arkitekturaren erakusleiho bihurtu dena. Abandoibarran, munduko arkitekto ospetsuenetako batzuen lanak biltzen dira: Iberdrola Dorrea, Deustuko Liburutegia, UPV/EHUko Bizkaia Aretoa, Artklass eraikina, Euskalduna Jauregia… Pasealekuz, berdegunez eta aire zabaleko eskulturez inguratutako arkitektura modernoaren erakusgai bat.

2. eguna - Artea, erosketak eta historia Bilboko erdigunean

Hurrengo egunean, Bilboko Arte Ederren Museora bisita batekin has daiteke, garai guztietako lehen mailako lanak erakusten dituen pinakoteka. Goya, Zurbaran, Greco, Murillo, Gentileschi, Gaugin, Sorolla, Bacon, Chillida, Tapies eta Barceloren lanak, besteak beste, modu berezian antolatuta daude: ordena kronologiko tradizionalaren ordez, alfabetoko letrek antolatutako aretoetan antolatzen dira koadroak eta eskulturak. Areto horietako bakoitzak gai bat du, eta, horri esker, arteak gai bakoitzean izan duen bilakaera ikus daiteke.

Bilboko Arte Ederren Museotik ateratzean, eta Iturrizar Casilda parkeko zuhaitz hostotsuen artean erlaxatuta merezitako atsedena hartu ondoren, onena Jesusen Bihotzaren plazatik - 40 metroko altuerako idulki batean kokatzen den eskulturagatik nahasezina -  Kale Nagusia hartzea eta Zabalgunean sartzea da, Bilboko merkataritza- eta finantza-eremu nagusietako batean. Zabalguneko hainbat garai eta estilotako eraikinek era guztietako denda tradizionalak eta gaur egungoak dituzte, gure gastronomiaren onenarekin omenaldia egiteko jatetxeak, txakolina hartzeko tabernak eta atseden hartzeko parke eta berdegune txikiak.

Hor daude Moyua plaza polita, Foru Liburutegia, Azkuna Zentroa kultur gunea, Bizkaiko Foru Aldundiaren Jauregia, Albia Lorategia, Diego Lope de Haroren eskultura -1300ean hiribilduaren sortzailea-, Abandoko geltokia bere beirate ikusgarriarekin, Montero Etxe modernista, benetako harribitxia den Campos Eliseos Antzokia, eta arkitektura burgesaren adibideak Txabarri jauregia, Sota jauregia, Ibaigane jauregia edo Lezama Leguizamon etxea.  Ledesma, García Rivero Maisua, Poza lizentziatua, Diputazioa edo Zabalguneko plazaren ingurua dira Bilboko alde horretako ostalaritzaren benetako ‘poteo-giroaz’ gozatzeko erreferentzia batzuk.

3. eguna - Zazpi Kaleak, Bilboko bihotza

Zabalgunetik, Areatzako zubia zeharkatuz Zazpi Kaleetara iristen da, Bilboko erdigune historiko eta bihotzera. Erdi Aroko kaleen labirinto korapilatsua da, jatorrizko zazpi kaleen inguruan sortu zena. Zazpi Kaleetara sartzeko atea Areatza da, Itsasadarraren ertzean dagoen parkea. Bertan, hiriko gertakizun garrantzitsuenak ospatzen dira, hala nola Aste Nagusia, iganderoko loreen merkatua edo San Tomas azoka, Bilboko eguberrien atarian. Han daude, halaber, Arriaga Antzokia, hiriburuko arte eszenikoen erreferentzia; maskor delikatu baten antza duen musika-kioskoa; eta Bariko San Nikolas eliza soila, fatxada barroko ikusgarriarekin. Mutur batean, sarrerako eskailera dotoreagatik eta fatxadako eskulturengatik nabarmentzen den Bilboko Udaletxea dago. Barruan Arabiar Aretoa oroitarazlea bisitatu daiteke, estilo arabiarren konbinazio batekin apaindutako harrera-aretoa.

Zazpi Kaleetako kale estuetan, Bidebarrieta Liburutegiko fatxada ederraren aurrean geratu behar da; Plaza Barriko taberna tradizionaletako pintxoekin eta txakolinarekin gozatu; Bilboko familia aberatsak nola bizi ziren Allende Salazar Jauregian, Gortazar Jauregian, Mazarredo Etxean edo Arana Jauregian - Bilbon gordetzen den antzinakoena, 1590ean eraikia, - ikusi; Santiago Apostoluaren Katedraleko klaustro gotikoa mirestu; Bilboko eta Bizkaiko historia ezagutzeko Euskal Museoaren eta Arkeologia Museoaren bilduma zabala bisitatu; Bilbo jaio zen lekuan barneratzeko San Anton elizaraino eta Zubiraino hurbiltzea; eta gastronomia onaren zaleentzat paradisu bat den Erriberako Azokaren saltokien artean ibiltzeko.

Oraindik denbora geratzen bada, poteo-eremuetan giroaz gozatzeaz eta gure pintxo gogokoenaren bila tabernaz taberna erromesaldian joateaz gain - Unamuno, Muñoz Maria, Andra Maria, Jardines, Barrenkale, Goienkale, Santiago plazatxoa… -, Atxuri auzoa bisitatu daiteke, Bilboko auzo zaharrenetako bat, edo Itsasadarraren beste aldera joan eta Bilbo Zaharreko eta San Frantziskoko antzinako meatze-auzoetako giro bohemio eta kultur aniztasunaz gozatu.

Bilboko beste leku interesgarri batzuk hauek dira: Irala auzoko estilo ingeleseko etxe koloretsuak; Artxanda mendiko aisialdi-gunetik hiriaren gaineko begiratokia; Bilboko Eraztun Berdean hiria inguratzen duten mendietan barrena egindako ibilaldiak; San Mames estadio modernoa, Athletic Club eta bere museoaren etxea; Itsasadarrean barna egindako kayaken ibilaldiak eta itsasontziz txangoak; Zorrotzaurreko kultura-proposamen alternatiboak; Bilboko ‘Norvegia txikia’ izenez ezaguna den Olabeaga auzoko portu-giroa; edo Itsasmuseum interesgarria, Bilboko Itsasadarraren historia eta historian zehar hiriarentzat nabigazioak duen garrantzia ezagutzeko.

4. eguna - Itsas giroa eta gizateriaren ondarea Itsasadarraren ondoan

Bilbotik oso erraza da inguruko herrietara eguneko txangoetan joatea, Metro Bilbaori esker. Norman Fosterrek diseinatutako ingeniaritza-lan ikusgarria da, Itsasadarraren bi aldeetako herriak zeharkatzen dituena. Ibilbide labur batean, adibidez, Santurtzira irits daiteke, itsas kutsu guztia gordetzen duen Abrako badiako herria. Arrantza-portua, kofradia eta eguneko harrapakinak atez ate saltzen zituzten sardina saltzaileak gogorarazten dituen monumentua bisitatu ondoren, ez da geroratu behar herri honetan prestatzen diren sardina gozoak probatzeko aukera.

Itsasadarraren ondoko pasealeku atseginari jarraituz Portugaletera iritsiko gara, Ezkerraldeko herri historikora. Ezinbestekoa da Erdi Aroko hirigune historikoa - Andra Maria basilika apartak koroatua - eta Rialia industria museoa bisitatzea, edo Canilla ibiltokian barrena paseatzea.

Portugalete eta Itsasadarraren beste aldean Getxo elkartuz Bizkaia Zubia bikaina goratzen da. Burdinazko kolosoa, ‘Zubi Esekia’ izenaz ezaguna, Gizateriaren Ondarea da 2006az geroztik, Europako Industria Iraultzaren ezaugarri izan zen burdinaren arkitekturaren adibiderik aipagarrienetako bat baita. Ikuskizun harrigarria izateaz gain, Bizkaia Zubiaren alderdirik harrigarriena da, 1893an inauguratu zenetik, zerbitzua ematen jarraitu duela, egunero bidaiariak eta ibilgailuak ibaiertz batetik bestera eramanez.

Itsasadarra Bizkaia Zubiaren ontzitxoan zeharkatuz, Getxoko Areeta auzora iritsiko gara. Hantxe hasten da Etxe Handien Ibilbidea, XX. mendearen hasierako Bizkaiko burgesiaren eraikin adierazgarrienak ikusteko paseoa itsasoaren ondoan, garai hartan Lurraldeko familia aberatsenen artean arrakasta izan zuten estilo arkitektonikoak ezagutu ahal izateko. Ibilaldiari saria emateko, amaieran Algortako Portu Zaharrera iritsiko gara. Itsas auzo tipikoa da, bere xarma guztia gorde duena, kalezulo estu eta kolore alaiak dituzten etxe pintatuekin. Ilunabarrean itsasoari begira pintxo eta txikitoez gozatzeko ezin hobea da.

5. eguna - Kostaldea ezagutzen

Itsasontziz, baleak ikusiz, uretako kirolak eginez, historiaz betetako leku magikoak aurkituz edo, besterik gabe, Kantauri itsasoko uren ondoan erlaxatuz, Bizkaian itsasoaz gozatzeko aukerak mugagabeak dira. Muskizetik Ondarroara, Bizkaiko kostaldea labar zoragarrien, harea- eta arroka-hondartzen, arrantza-portuen eta estuarioen segida da.

Bizkaiko kostaldeak eskain dezakeen guztia aurkitzeko modurik onenetako bat Urdaibaiko Biosferaren Erreserbara hurbiltzea da. Oka ibaiaren azken tarteak paradisu naturala osatzen du itsasoaren eta mendiaren artean. Hara hurbiltzen dira urtero milaka hegazti bere migrazio luzeetan atseden hartzera. Elikagaiz aberatsak diren bere urek zetazeo handiak erakartzen dituzte eta bertako basa-bizitza edonon loratzen da Urdaibain.

Urdaibai historiarako lekua ere bada, Bizkaia zer den ulertzeko funtsezko gunea. Han aurki daitezke Santimamiñeko koba, duela 14.000 urte baino gehiago inguru hartan gizakiak izan zuen presentziaren lekuko; Katilotxuko multzo megalitikoa eta Arrolako Oppidumeko Burdin Aroko aztarnak; Foruko Multzo Historikoaren edo Tribisburuko Nekropolia erromatarren presentziaren aztarnak edo, edo Ereñozarreko Erdi Aroko gailurra, ehorzketa harrigarriekin.

Era berean historikoa dira Gernikako Arbola eta Batzar Etxea, mendeetan zehar Lurraldeko etorkizuna arautu zuten euskal askatasunen sinboloa. Herriaren zati handi bat suntsitu zuen bonbardaketagatik ere oso ezaguna da hiribildua, Bakearen Museoan gogorarazten den bezala. Eta Bizkaiaren bilakaeran funtsezkoa izan da betiere Bermeo, Erdi Aroko lurraldeko plaza indartsuetako bat, non bere arrantza-portu garrantzitsua Erdi Aroko nobleziaren jauregiekin nahasten baita.

Urdaibain kokatzen diren upeltegiren bat bisitatu behar da. Hegoaldera begira dauden mazeletan dauden mahastietan, txakolina ematen duten mahatsak hazten dira. Txakolina gure ardo gazte eta frutaduna da, inguruko jatetxeak maisuki prestatzen dtuzten ontziek arrantza-portuetan egunero deskargatzen duten arrainarekin bat egiteko ezin hobea. Eskualde honetako beste leku erakargarrienetako bat, zalantzarik gabe, Gaztelugatxe da, gure kostaldeko lekurik magikoenetako bat. Lurrari 241 mailaz lotuta eta ermita batez koroatuta, kondairaz betetako leku hau bakarra da.

Mundakako uretan sortzen den ezkerreko olatuak ere fama eman dio Urdaibairi nazioartean. Itsas herri horretako arrantza-portu txikiaren aurrean, mundu osoko surflariek hitzordua dute bere 400 metroko luzera eta 4 metroko altuera igarotzeko. Eta plan lasaiagoetarako, eremu osoan daude hondartza eta kala guztiak: Aritzatxu, Hondartxape, Laidatxu, Toña, San Antonio, Kanalape, Laida, Antzoras, Laga…

Urdaibaiz gain, Bizkaiko kosta osoan zehar leku ikusgarriak eta magikoak daude ezagutzeko: Galea lurmuturreko itsaslabarrak Getxon; Sopelako hondartzak; Bizkaiko Flysch-a Barrikan, Plentziako badia; Lemoizko Armintzako portuko arroka beltzak, hareazko hondartza luzea Bakion, Elantxobe herri bertikala; Eako itsas herri xarmagarria; Garraitz uhartea eta Santa Katalinako itsasargia Lekeition; edo Ondarroako zubiak.

6. eguna.- Barrualdea, Bizkaiko arima

Mendi garaien, haran estuen eta baso hostotsuen artean, Bizkaiko barrualdea gure lurraldearen muinaren funtsezko osagaia da, garai bateko tradizioak gordetzen diren lekua eta oraindik gure arbasoen mitoak bizi diren lekua. Natur inguruneari lotutako bizimodua duten herri historikoak, oraindik ere bizimodu tradizionalak errespetatzen dituzten baserriak eta bertako basa-bizitza loratzen den parke naturalak.

Bilbao Bizkaia barrualdea osatzen duen natura ikusgarriaren erakusgarririk onena bere hiru parke naturalak dira: Urkiola, Gorbeia eta Armañon. Horietako bakoitzak paisaia eta bizipen desberdinak eskaintzen ditu, eta guztietan ibilbide ugariz goza daiteke, bere horretan mantentzen den ingurune naturalean barneratzeko.

Lurraldearen mendebaldeko muturrean, Armañongo Parke Naturala bitxikeria bat da bere mikroklimagatik, eta horri esker hazten dira haranetan latitude beroagoetako landare-espezieak. Honen adibide ona da Sopeñako artadia, parkean bizi den fauna basatiari babesa ematen dion zuhaizti izugarria. Hala ere, parkeko altxorra, ezbairik gabe, bere mendien azpian barneratzen diren leizeak eta kobazuloak dira eta, bereziki, Pozalaguakoa, estalaktita eszentrikoak ikus daitezkeen munduko leku bakarretako bat. Milurtekoetan sortutako estalaktita eta estalagmitek osatutako dekoratua hunkigarria da.

Urkiolako Parke Naturala Bilbao Bizkaiko beste leku magikoetako bat da. Arroka biziko tontor gorrien eta pagadien artean, Urkiola benetako babeslekua da naturarentzat eta 137 animalia-espezierentzat eta 700 landare-motarentzat. Gure kondairetako mitoen bizilekua ere bada, eta zenbaitek dio, parkean barneratzen diren bidexkei jarraituz, Mari gure ama jainkosa ikusi duela, Anbotoren itzalpean bere etxea den haitzulotik ateratzen hodei baten gainean. Urkiola ere leku ona da maitasunaren bila dabiltzanentzat. Abadea eta Paduakoa Antonio Santuen santutegiaren sarreraren ondoan dagoen harri magikoari -bertakoen arabera, meteorito bat- buelta emanda, bikotea lortzen omen da.

Gorbeiako Parke Naturalean Bizkaiko gailurrik altuena da nagusi. 1.481 metroko altuerarekin, Gorbeia euskal mendizaletasunaren gunetako bat da, eta dagoeneko ohitura da bertara igotzea urteko lehen egunsentia ikusteko. Gailurrera eta haren gurutze ikonikora larreen, basoen eta arnasarik gabe uzten duen paisaiaren artean igotzen da. Baina gailurraz gain, parkea paraje harrigarriz beteta dago: Itxinako Biotopo Babestuaren arroken ikuspegia zerurantz altxatzen; arrokak Atxuloko Begian sortzen duen leiho harrigarria; Baltzolako haitzuloko kondaira misteriotsuak; Saldropon zohikaztegi zahar batek osatzen duen ekosistema bakarra; edo Otzarretako pagadiaren pago motzek sortzen duten atmosfera liluragarria.

7. eguna.- Barneko herriak

Merkataritzak, landa-lanek eta artzaintzak bizitzaz bete zituzten Bizkaiko barnealdeko herriak, urtaroek ezartzen duten erritmo lasaiari eta mendeetan zehar kultura- eta arkitektura-ondare ikusgarriari eusten jakin baitute.

Bizkaiko alderik mendebaldekoenean, Markina-Xemein bidegurutze bat da, eta oraindik ere bide horretatik pasatzen jarraitzen dute milaka urteko Done Jakue bideko Kostaldeko Bidearen erromesek. Erdigunea Erdi Aroko jauregi eta dorrez beteta dago eta Euskadiko elizarik handiena izateaz harro dago, Xemeingo Andra Mari Zeruratzea eliza. Markina-Xemeingo beste leku berezienetako bat Arretxinagako San Migel ermita da, baita barruan altxatzen diren hiru harkaitz handiak ere.

Lurralde barruan xarma berezia duen beste herri bat da Elorrio. Hirigune historikoan, jauregiak, armarriak duten etxeak eta lorategiak tartekatzen dira. Berrio-Otxoako San Balentinen jaioterri, haren gorpuzkiak Andre Maria Sortzez Garbiaren Basilikan daude. Eta herriko alde zaharretik minutu gutxira Argiñetako nekropoliaren hileta-multzoa osatzen duten Erdi Aroko hilobiak aurki daitezke.

Urkiolako Parke Naturalaren magalean dago Durango, Bizkaiko historian funtsezkoa den hiribildua. Erdi Aroko kutsua du jatorrizko hiru kale estuen trazaduran eta Santa Anako arkua edo Uribarriko Andra Maria basilikaren atari erraldoia bezalako monumentuetan. Durangoko beste ikono bat Kurutziagako Gurutzea da, ustez herrian izan ziren heresia eta sorginkeriagatiko epaiekin lotuta dagoena.

Urduña da ‘hiri’ titulua duen Bizkaiko herri bakarra, merkataritzarako hain garrantzitsua baitzen. Urduñako bizitza Foruen plazaren inguruan dago -Euskadiko Erdi Aroko azoka-plaza handiena-, eta inguruko jauregien inguruan, mesetaren eta kostaldearen arteko merkataritzarekin aberastu ziren familiek eraikiak. Urduña inguratzen duen mendilerroan dago Bizkaiko ikuskizun natural harrigarrienetako bat: Nerbioiko Ur-jauzia, 270 metroko altuerako ur-jauzi ikusgarria, non Nerbioi sortzen den, Bizkaiko ibai-arteria handia.