Bilbao Bizkaia alderik ekialdekoenean, Lea Artibai itsas lanbideak eta itsasoarekiko errespetua gordetzen dituzten bere arrantza-herriak da; bere ibar ezkutuak da, errekatxo txikiz zeharkatutako ingurune natural magikoak; bere bideak da, eskualdea munduarekin mendez mende lotzen daramaten antzinako bidexkak; bere ondarea da, milurtekoetan zehar eskualdean bizi izan diren eta bertatik igaro diren pertsonen lekukoa; eta bere tradizioak da, Lea-Artibaiko egunerokotasunean islatzen den mendeetan zehar sortutako nortasuna.

Hona hemen Lea Artibai bisitan alde batera utzi behar ez diren lekuetako batzuk:

Lekeitio: Bere Hirigune Historikoan paseatzea denboran atzera egitea bezalakoa da, arrantzale, marinel eta abenturazale karrika harritsuetan barrena porturantz joaten zirenean. Gaur egun, oraindik ere, itsasontziek beren harrapaketak nola deskargatzen dituzten ikus daiteke. Portuaren ondoan, Andra Mariaren Zeruratzea tenplu gotiko ikusgarria, barruan Penintsulako hirugarren erretaula handiena duena. Isuntzako hondartza eta Garraitz uharte magikoa, kondairaz beteak, ezin hobeak dira eguna Kantauri itsasoaz gozatzen emateko.

Santa Katalinako Itsasargia: Lekeitioko erdigunetik minutu gutxira eta itsaslabar baten gainean dago itsasargi hau, Euskadin bisita daitekeen bakarra, arrantzaleek ekaitzaren erdian portura iristeko jarraitzen zuten argia. Kantauri itsasoaren ikuspegi zoragarriez gain, Santa Katalinako itsasargiak aukera ematen du nabigazioak izan duen bilakaeraz gehiago jakiteko eta txalupa birtual batera igotzeko, antzina nola arrantzatzen zen bizitzeko.

Ondarroa: Arrantzale-herri honen bizitza bere arrantza-portuaren inguruan gertatzen da, Kantauri itsasoko garrantzitsuena, harrapaketa-bolumenagatik. Gaur egun, oraindik ere, bere lonja modernoan inguruko uretan arrantzatzen duen flotak lehorreratu berri duen arraina eros daiteke. Artibai ibaiaren gainean hegan egiten duten zubi zahar eta abangoardistek ere definitzen dute Ondarroa. Eremu historikoan Kofradia Zaharra eta elezaharrez inguratutako eskultura bitxiz apaindua dagoen Andra Mari eliza gotikoa nabarmentzen dira.

Markina-Xemein: Hiri-ingurunea erdi aroko dorre eta jauregiez beteta dago, 1355ean sortutako herri honen garrantzia islatzen dutenak. Antsotegi dorrea, Antxia dorrea, Patrokua jauregia eta Karmengo komentua eta eliza bere ondarearen erakusgarri dira, Xemeingo Andra Mari Zeruratzea elizarekin, Euskadiko handiena, eta bere hilerri neoklasiko bitxiak osatzen dutenak. Aipamen berezia merezi du Arretxinagako San Migel ermitak eta haren hiru harri erraldoiek. Markina-Xemeingo frontoiari Pilotaren Unibertsitatea deitzen zaio, jokalari garrantzitsuen sorlekua, bereziki zesta-punta modalitatekoa.

Ziortza-Bolibar: Barnealdeko herri honetan garai bateko landa-giroa arnasten da, baserrien jarduerarekin, ardien zaintzarekin, baratzeetako lanarekin lotuta. XI. mendetik, Bolibarko Herri lasaiak pertsonaia ospetsuak sortu ditu, bereziki Simón Bolívarren arbasoak, museo bat baitu Errementarikua baserrian. San Tomas eliza, X. mendean sortua, herriko leku garrantzitsuenetako bat da.

Ziortzako monasterioa: 968. urteko Jasokundearen egunean, Bolibarko jendea harrituta utzi zuen ohiz kanpoko gertaera batek: arrano batek, bere atzaparrekin, gertuko hilerriko garezur bat hartu eta sastraka batzuen artean uzten zuen, monasterioa non altxatu behar zen adieraziz. Hori da Ziortzako kolegiata zaharraren kondairazko jatorria. Arkitektura-multzo hau mendeetan zehar eraiki da, eta hainbat areto mantendu du. Eliza, erretaula, portikoa eta Bizkaian bakarra den klaustro platereskoa nabarmentzen dira.

Gainezka egiten duen natura: Lea Artibai eskualdean natura bere gorenean dago. Amorotoko Abitxa edo Errekako haitzuloak, esaterako, non historiaurreko aztarnak aurkitu diren; Lea eta Artibai ibaien ibilguak, bertako fauna eta florako espezieak bizi diren basoz eta larrez inguratuta; Oiz mendietan, esaterako, Bizkaiko bost mendietako bat; itsasoa ikusten den mendietako gailurrak, hala nola Oiz mendia - bost “mendi bozinero” deritzonetariko bat -; itsaslabar bertikalek eta gustu guztietarako hondartzek menderatzen duten kostaldea: Ogella berezia, Ispasterren, itsasoaren eraginez itxura aldatzen duena; Lekeitioko Isuntza eta Mendexako Karraspio hondartzak, itsasbeheran elkartuta eta Manierrota marea-errotatik gertu; eta Arrigorriko harea xeheko hondartza, Ondarroan, Lurraldearen mugan.

Bidexkak historian zehar: Done Jakue Bideko ibilbiderik zaharrenetako bat Bizkaian zehar dabil lau etapatan, eta horietako lehena Lea-Artibain. Kostaldeko Bidea Bizkaian sartzen da Markina-Xemeindik, eta Munitibarretik ateratzen da 23 kilometro egin ondoren, Arretxinagako San Migel ermita, Antxia dorrea, Antsotegi jauregia, Karmengo komentua eta eliza, Simon Bolibar Museoa edo Ziortzako monasterioa bezalako leku berezietatik igaroz. Lea Artibaiko beste bide nagusietako bat Ardoaren eta arrainaren ibilbidea da, Erdi Aroan kostako portuetako arrainak mesetako gariaz eta ardoaz trukatzen zituzten merkatariek jarraitzen zituzten bideak. Antzinako bidexkei jarraituz, ibilbidea Ziortza-Bolibarren hasten da, eta bitan banatzen da Ondarroara edo Lekeitiora iristeko.

Tradizioak bizitzea: Lea Artibain bizitzak naturako zikloei jarraitzen die. Kantauriko portuetan itsasoari eta arrantzari eta barnealdean baserriari lotutako bizitza, gure gastronomia ezagunaren oinarriak. Herri-kirolak, hala nola harri-jasotzea edo aizko, gailentzen dira barrualdean; kostaldean, berriz, traineru-estropadak dira nagusi. Dantza herrikoiek berezko adierazpenak dituzte Lea Artibain, Lekeitioko ‘Kaxarranka’ eta ‘Eguzki-dantza’, Mendexa eta Ondarroako inauterietako ‘Zahagi dantza’ edo Markina-Xemeingo ‘Xemeingo Dantza’ dantzek erakusten duten bezala.

Adin guztietako abenturak: Amorototik Urregaiaren gailurreko Santa Eufemia baselizaraino doan mendiko ibilaldiez, Bizkaia eta Gipuzkoa arteko mugetatik dabilen GR-123z, edo Lea edo Urko ibaien ondoko bidezidor natural xumeez gain, abentura ahaztezinak bizitzeko aukera ugari eskaintzen dute Lea Artibain: surfa, coastering-a, kayak, paddle surfa, urpekaritza, baita puenting-a ere kostaldean; ezkutuko barrunbeak eta eskualdeko paretak ezagutzeko espeleologia eta eskalada; mendi-ibiliak, BTT ibilbideak, arku-tiroa... eta abentura-parke bateraino, Mendexan, zuhaitzetako adarren artean adrenalina-familiarekin gozatzeko.