Uraren ibilbideak Lea Artibain
Lea Artibain itsasoak eta lurrak bat egin dute esperientzia ahaztezina eskaintzeko
Lea-Artibai definitzen duen zerbait badago, hori ura da. Eskualdeari izena ematen dioten Lea eta Artibai ibaietako eta mendietatik jaisten diren erreken ura, zeinen ibaiertzetan duela milaka urte bizi izan ziren gure arbasoak, eta geroago baserriak, herriak, burdinolak, ontziolak eta errotak agertzen ikusi zuten.
Baita kostaldeko itsaslabarretan indartsu lehertzen den, arrantza-portuetan babesa eta hondartzetan dibertsioa eskaintzen duen Kantauri itsasoko ura ere.
Gure leku topeenak
Ezagutu Bizkaiko sekreturik topeenak
Oiz mendiaren gailurretik Kantauri itsasoko ur urdinetaraino, Lea Artibain urak muinoak, haranak, basoak, bideak, haitzuloak, badiak, uharteak eta padurak itxuratu ditu.
Lea-Artibairaino iristeko, gaur, lehen bezala, Bizkaiko ekialdean dagoen eskualde honetara hurbiltzen diren pertsonei bidea ematen jarraitzen duen Santa Katalinako Itsasargiaren argiari jarraitu besterik ez dago. Euskadiko itsasargi bisitagarri bakarra den itsasargi honen barruan nabigazioaren teknologia interpretatzeko zentro bat dago, itsasora antzinatik gaur egun arte egin diren pertsonak nola gidatu diren modu atseginean ezagutzeko.
Izan ere, itsaslabarrez, uhartez, hondartzaz eta portuez betetako 20 kilometroko itsasertza izanik, itsasoa Lea Artibairen muinaren parte da. Itsas giroak bizirik dirau Ondarroan, Kantauri itsasoko porturik garrantzitsuenean. Bertan, oraindik ere, arrantza-ontzietako tripulazioek ahalegin handiz biltzen dituzten itsasoko fruituak deskargatzen dira. Artibai ibaiaren bokalean, Ondarroako herrian deigarriak dira bere Erdi Aroko hirigune historikoko kale estuak, bere Portu Zaharra, hainbat garai eta estilotako zubiak, Antiguako Ama Birjinaren ermita eta Andra Mari eliza gotiko apaindua.
Lekeitio, berriz, eskualdeari izena ematen dion beste ibaiaren, Lea ibaiaren, bokalearen ondoan dago. Bere alde historikoko kaleetan, Andra Mariaren Zeruratzea Basilika ikusgarrian eta portuan paseatzean, marinelak eta bidaiariak beren kaietatik mundu berriak aurkitzeko abiatzen ziren garaira bidaiatzea bezalakoa da. Eta badiaren erdian, oinez itsasbeheran bakarrik sar daitekeen Garraitz uharte magikoa.
Bizkaiko kostaldeko zati honek Kantauriko ikuspegi ezin hobeak eskaintzen ditu Mendexako begiratokietatik edo Berriatuko Asterrika auzotik, baita arroketara bertikalki amildu egiten diren itsaslabarrak eta gustu guztietarako hondartzak ere: Ispasterren urtero mareen arabera aldatzen den Ogellako hondartza lasaia; Lekeition, harean jarduerak egiteko ezin hobea den hiri ondoko Isuntzakoa; bere ondoan, baina Mendexan, Karraspioko hondartza dago, aisiarako gunea eta surfean hasteko aukera ezin hobea ematen duen olatua duena; Arrigorri, berriz, zerbitzu ugari eta 150 metroko harea fina du Ondarroan.
Barrualdean, 1.026 metroko altuerarekin, Oiz mendiari ‘Bizkaiko Begiratokia’ deitzen zaio, kostaren gainean bista paregabeak baititu, alde batera begiratuz Urdaibaiko eta Bilbotik gertu dagoen itsasertzeraino, eta Pirinioetaraino bestera. Ez da harritzekoa Oiz Bizkaiko deiadar-mendietako bat izatea, antzina Gernikan egiten ziren batzarretara joateko bertatik deitzen baitzen.
Oitzetik itsasoraino doazen haran txikietan, Lea eta Artibai ibaiei jarraituz, haltz, lizar, haritz eta hurritzen artean, herriek eskualdeko landa izaera mantentzen jakin izan dute. Amorotok, Etxebarriak, Gizaburuagak, Munitibar-Arbatzegi-Gerrikaitzek eta bere auzoek garaiez, burdinolez, dorretxoz, jauregiez, elizez, baselizez, historiaurrean gure arbasoek bizi ziren kobazuloz eta baso, baserri eta larre sakonetan ezkutatzen diren izaki mitologikoez josita dagoen landa eta natur ingurune baten tradizioei eta kulturari eusten diete.
Bizkaiko Done Jakue Bidearen sarrera, Markina-Xemein, 1355ean sortua, Erdi Aroko trazadurari eusten dio, jauregi, dorre eta eraikin erlijiosoz beterik, Xemeingo Andre Mariaren Zeruratzea eliza handia eta Arretxinagako San Migel ermita hexagonal berezia. Honen barruan hiru harri handi daude eta, kondairak dioenez, bere azpitik hiru aldiz ukitu harriak gabe pasatzen denak urtebetean baino gutxiagoan aurkitzen du bikotekidea…
Ziortza-Bolibarrek ere ondare artistiko izugarria du. Landa-herri txiki hau bereziki ezaguna da Simon Bolibar familiaren jatorria delako. Harreman hori zehatz-mehatz azaltzen da herriko museoan. Beste leku aipagarri bat Ziortzako monasterioa da, antzina kolegiata bat. Haren jatorria 986. urtean dago, arrano batek kolegiata non dagoen adierazi zuenean, hilerriko garezur bat eraman baitzuen hara.
Ibilbideak
Lea Artibai ezagutzeko modu onenetako bat zeharkatzen duten bideetako bideetatik ibiltzea da, hala nola edo Done Jakue Bidearen Kostaldeko edo Iparraldeko Bidetik, Jakobeko ibilbiderik zaharrenetako bat. Bizkaian Markina-Xemeindik sartu eta Lea Artibai zeharkatzen du, eta lau etapa eta gero, Gernikatik, Bilboko hirigune historikotik edo Portugaletetik igaro ondoren, Kobaronen kostaldetik ateratzen da.
Ardoaren eta arrainaren ibilbidea, Erdi Aroan mandazainak itsasoaren eta barrualdearen arteko kargamentuekin ibiltzen zirena, Lea Artibai ezagutzeko ezin hobea da. Joanean, gurdiak betetzen zituzten salgaiak Lekeitio eta Ondarroako portuetako lonjetan saltzen ziren arrainak ziren, izotzetan, gazituta edo ketuta zeuden sardinak, bisiguak eta sardinzarrak, eta Mesetara joaten ziren; itzuleran, berriz, zerealak, gatza, ozpina eta ardoa ekartzen zituzten.
Gaur egungo ibilbidea Ondarroan eta Lekeition amaitzen diren bi adarretan banatzen da, 22 eta 21 kilometroko ibilbidearekin, hurrenez hurren. Biak Astoagatik abiatzen dira, Ziortza-Bolibarren, eta Ziortzako kolegiatatik, Simón Bolívar Museotik, Bolibarko Puebla historikotik, Aulestiko Santa Eufemia ermitatik eta Santutxuko ermitatik igarotzen dira. Handik, Ondarroarantz doan ibilbidea Asterrika auzo xarmagarritik pasatzen da, Berriatuan. Bestalde, Lekeitioraino doan ibilbidea Boluatik eta Amorotoren erditik pasatzen da itsasora iritsi aurretik.
Lea Ibilbidea Oiz mendian, Munitibarretik gertu, sortzen den lekutik eta Kantauri itsasoraino, Lekeitio eta Mendexa artean, Lea ibaiaren ibilguak 23 kilometrotan jarraitzen duen ibilbidea da. Aulesti, Gizaburuaga eta Amoroto zeharkatuz, baserriek, zubiek, ermitek eta, batez ere, XVI. mendetik XVIII. mendera burdinaren eta ontzien ekoizpenean Leak duen garrantzia erakusten duten errotek, burdinolek eta ontziolek betetzen duten natur ingurunea zeharkatzen du ibilbideak.
Mendexan XVI. mendean eraikitako Manierrota marea-errota; Bengoleako Burdinola, XVIII. mendeko munduko garrantzitsuenetariko bat, eta Bengoleako Dorretxea, Leako haranaren bilakaeran funtsezko pertsonaietako bat bizi izan zuena, Pedro Bernardo Villareal de Bérriz, biak Gizaburuagan, eta Bengolea XIV, Munitibarren, non XIV. mendean burdinola bat baitzegoen, Lea Artibaiko arteria nagusitik doan ibilbide honen mugarrietako batzuk dira.
Urko Bidea 5 kilometrotako izen bereko ibaia inguratuz Markina-Xemein eta Etxebarrian kokatzen den ibilbidea da, naturan bertan gozatzeko; Kostaldeko Bidea (GR 123), Bizkaiko Bira ezaguna, Ispasterren Lea-Artibain sartu eta Lekeitiotik, Mendexatik, Berriatutik eta Ondarroatik pasatzen dena Markina-Xemeinen amaitzeko; edo Amoroto eta Santa Eufemia Ibilbidea, landa- eta mendi-paisaien artean, Lea Artibai ezagutzeko beste ibilbide onenetakoak dira.
