Santurtziko bizitza itsasoari lotuta egon da tradizioz, eta arrantza-portua herriaren epizentroa izan da eta izaten jarraitzen du. Bere kaietan, marinelak, kortsarioak, merkatariak, kontrabandistak eta arrantzaleak, merkatariak, abenturazaleak eta traineru-tripulazioak, ontziei Bilboko Itsasadarreko oztopo naturalak saihesten laguntzen zieten lemanak eta, nola ez, sardinera famatuak, igaro dira.

‘Desde Santurce a Bilbao’ abesti ezagunak dioenez, emakume hauek portura jaisten ziren ontziek eguneko harrapaketekin heltzen zirenean eta, saskiz kargatuta, herrietako kaleetan salgaiak saltzen zituzten, auzotarrei bere presentzia oihuka iragarriz. Sardineren monumentua J. Lucarini bilbotarrak eginda eta Iparragirre etorbidean dagoena, omenaldia egiten dio inguruko herrietako kaleetan egunero kilometro eta kilometro asko egiten zituzten emakume horien lan gogorrari, “gona jasota eta zangosagarra erakutsiz”, 20 kilo zeramatzaten saskiak sorbaldan zamatuz, haien familiak aurrera atera zituztenak.

Gaur egun oraindik ere itsasoan arrantzatzen jarraitzen duten ontziez gain, gaur egungo portuko uretan arrantzale amateurren txalupa txikiak, jolas-ontziak eta baleak ikusteko, Abra eta bere itsaslabarrak ezagutzeko, kirol-arrantza egiteko, belaontzi bat pilotatzen ikasteko edo itsasadarreko uretan ibilbide turistikoak egiteko itsasorako irteerak antolatzen dituzten ere ikus daitezke.

Bertan egin zen industria-jardueraren hondarrak ere gordetzen dira, hala nola esku-garabia, eta Karmengo Ama Birjinaren irudi bat, herriko eta arrantzaleen zaindaria, zeinaren eguna uztailaren 16an ospatzen da. Arrantzaleak San Jorge elizara joaten dira irudia porturaino eramateko. Ibilbidearen zati bat itsasontzi batean egin dute, eta lore eskaintza egin dute hildako arrantzaleen omenez.

Handik gertu dagoen Arrantzale-kofradiak, 2011n berrituak, lonja hartzen du. Bertan, eguneko harrapaketaren pieza onenak hautatzeko eta prezioa negoziatzeko errituala ospatzen da. Gainera, Kofradian Santurtzi Itsaso Museoa interpretazio-zentroa dago, Santurtzi eta itsasoaren arteko lotura modu didaktiko eta atseginean ezagutzeko tokia. Eta hurbileko kaletan arrantzatzeko Santurtzitik ateratzen ziren floten historiaren zati bat Agurtza arrantza-ontzia da, kontserbatzen den zurez eraikitako baxurako arrantza-ontzi bakarretako bat. Gaur egun, ontzi/museo eta arrantzaren interpretazio-zentroa da, eta, han, hegaluzea nola harrapatzen eta kontserbatzen zen ikusteko, bai eta arrantzaleen itsasontzi barruko bizi-baldintzak ere.

Portuaren ondoan, eta itsasoari irabazitako lurretan, Santurtziko parkean zuhaitz exotikoak, pasealekuak eta eskulturak, eta mosaiko polikromatuak dituen musika-kioskoa daude herriko gizarte-bizitzaren erdigunean. Haren ondoan daude San Jorge eliza, herriko patroia, 1075ean jada ezagutzen zena; estilo eklektikoko Udala; Casa Torre jauregia, XVIII. mendeko barrokoko eraikin ederra; eta merkataritza- eta ostalaritza-gune bizia, non Santurtziko erreferentziazko plater bat dastatu daitekeen, bere sardina erre goxoak, beti txakolinarekin edo pintxoekin lagunduta, plazer gastronomikoaren zati txikiak.

Portugaleterako bidean, Severino de Achucarrok, garai hartan Bilboko Zabalguneko eraikin nabarmenenetako askoren egileak, 1902an eraikitako Oriol Jauregia da Santurtziko XIX. mendeko ekonomia- eta merkataritza-gorenean sortutako klase aberatsei ostatu emateko eraiki ziren jauregi ikusgarrien erakusgarri nagusia, jauregi.

Inguruko mendietako meategietan burdina modu intentsiboan erauzteko instalatu ziren enpresek, eta, ondorioz, Itsasadarraren ezkerraldeko industrializazioak, burgesia berri baten agerpena ekarri zuen, baita Kantauri itsasoan 'urak hartzeko' herrira hurbiltzen ziren bisitariena ere, jauregi honetan ostatu hartzen zutenak. Jauregiak hiru solairu ditu, eraikinaren inguruko lorategietatik eskailera ikusgarri batetik sartzen dena. Gaur egun, hotel batek okupatzen du, eta, antzina bezala, Getxoko eta Abrako itsas frontearen gaineko bista ikusgarriak eskaintzen dizkie bezeroei. Alde batetik, Kantauri aldera irekitzen da, eta, bestetik, Bizkaia Zubitik, itsasadarra markoztatuz, Bilborantz.

Serantes mendia

451 metroko altitudearekin, Serantes mendia Abrako badia eta Ibaizabalen Itsasadarrak Bilborako bidea nola egiten duen ikusteko talaia perfektua da. Hain zuzen ere, antzinatik aukeratu dute leku hori inguruan ibiltzen ziren itsasontzien joan-etorria zaintzeko eta piraten eta etsaien erasoen aurrean hiri osoa defendatzeko.

Gaur egun, El Torreón kontserbatzen da, 1881ean amaitua eta duela gutxi zaharberritua. Bertatik, Itsasadarraren bi ertzak ikus daitezke, Oiz eta Sollube mendietako eta Bizkaiko kostaren zati handi bat. Urtebete geroago, 1882an, El Fuerte eraiki zen. Bastioi horretan, kostaldea defendatzeko bateriak jarri ziren, eta garai hartan eraiki ziren gotorleku-sistemaren parte zen.

Serantesko natur ingurunea ezagutzeko eta eskaintzen dituen ikuspegi ikusgarriez gozatzeko aitzakia ona da bisitaldi gidatuetan parte hartzea, haren historia ezagutzeko, edo Cornitesko erromeria tradizionalean gailurrera igotzea. Erromeria Pazko astelehenetan egiten da XIX. mendetik, eta Santurtziko herri osoa mendira joaten da, egun batez kanpoan gozatzeko. Eta pertsona aktiboenentzat, Serantes mendia Nordic Walking Santurtzi Zentroko parte da: mendiaren hegaletan behar bezala seinaleztatutako 38 kilometroko ibilbideak, maila desberdinetarako egokiak.