Artxandako Begiratokian, hiri osoa oinetan dela, ezin hobeto ulertzen da zergatik Bilboko biztanleek bere hiriari ‘Botxo’ deitzen dioten. Bilboko itsasadarraren ondoan, mendi berdeen artean dago hiria. 1915etik aurrera zerbitzua ematen duen funikularrean egindako bidaia labur batek hiriaren ikuspegi zoragarri batez gozatzera eta 1300ean sortu zenetik gaur egun arte nola aldatu den ulertzera garamatza.

Artxandako altueratik, Bilbo modernoaren eraldaketaren ikonoa nabarmentzen da, Guggenheim Bilbao Museoa, Bilboko Itsasadarraren ondoan azaleratzen den Frank Gehryk irudikatutako eraikin harrigarria. Titaniozko azala duen eskultura arkitektonikoa, XX. mendeko abangoardiako arkitekturaren adibiderik onenetakoa bihurtu dena.

Aldi baterako erakusketa bikainez gain, forma kurbatu berritzaileek nazioarteko arte moderno eta garaikideko bildumarik aipagarrienetako bat hartzen dute barnean, besteak beste, Rothko, Saura, Twombly, Oteiza, Kooning, Barceló, Serra, Basquiat, Rosenquist, Tàpies, Chillida, Schnabel, Clemente, Kiefer, Urzai, Warhol bezalako artisten lanekin. Azken hamarkadetako joera eta sortzaile garrantzitsuenak ezagutzeko primerako ibilbidea.

Artea museoaren inguruan ere zabaltzen da. Salbeko zubian Daniel Burenen Arku Gorriak lanak ongietorria ematen die hiriko Zabalgunera eta museora hurbiltzen direnei; Puppy maitagarriak, Jeff Koonsek sortutako lorez estalitako 12,4 metroko altuerako West Highland batek, aldiz, sarrerako atea zaintzen du. Bigarren solairuko terrazan dago Bilborako nahien zuhaitza, Yoko Onoren obra parte-hartzaile sutsua, eta Itsasadarraren ondoko urmaelean, Yves Kleinen Su-iturria eta Fujiko Nakayaren Laino-eskultura 08025 zk. (F.O.G.) ikus daitezke, Koonsen Idi-bihotz koloretsuen aurrean. Urmaelaren albo batean Zuhaitz garaia eta begia dago, Anish Kapoor eskultorearen hirurogeita hamahiru esfera islatzaileak, eta kontrako aldean, inguratzen duen oinezkoen pasabidearen ondoan, ezinezkoa da Louise Bourgeoisen Ama armiarma erraldoiarekin liluraturik ez geratzea.

Bilboko Guggenheim Museoa Abandoibarran egin diren esku-hartze arkitektoniko handietako bat besterik ez da. Bilboko Itsasadarraren ertzean, pertsonentzako hirigintza-diseinuaren bidez birmoldatutako Zubizuri eta Euskalduna zubien arteko industria- eta portu-eremu zaharra, egungo arkitektura onenaren erakusleiho bihurtu da. Bertan daude César Pelliren Iberdrola Dorrea, Euskadiko eraikinik altuena; Álvaro Sizaren UPV/EHUko Bizkaia Areto dotorea; Arata Isozakik diseinatutako Isozaki Atea dorreak; eta Rafael Moneoren Deustuko Unibertsitateko Liburutegi urria; hauek, Norman Fosteren Metro Bilbao minimalistarekin, Richard Rogersen Garellanoko etxe orratzarekin eta Zaha Hadid-ek diseinatutako Zorrotzaurre biziberritzeko planifikazioarekin batera, Bilbon Pritzker sari-multzoa osatzen dute.

Hain zuzen ere, Zorrotzaurre da gaur egun gehien aldatzen ari den Bilboko barrutia. Deustuko Kanala irekitzean sortutako penintsula artifizial zaharra uharte bihurtu da aisialdirako eta ezagutzarako gune berri bat hartzeko, Olabeaga auzo koloretsuarekin, Botxoko ‘Norvegia txikia’, eta San Mamés Athletic Clubeko ‘Katedrala’, ezkerraldean, eta Deustu auzoa, eskuinaldean dituela. Zorrotzaurreko industria-instalazio zaharretan kultura-ekitaldi ugari egiten dira, eta leku ezin hobea dira Itsasadarraren ondoan paseatzera hurbiltzeko eta azoka txiki eta alternatiboetan benetako pagotxak aurkitzeko.

Azken urteetan izandako bilakaera gorabehera, hiriak San Anton elizaren eta zubiaren inguruan sortu zeneko auzo historikoenetan gordeta dauden bere erroak ez ditu ahaztu: Zazpi Kaleak, Atxuri eta San Frantzisko. Tradizio handiko Bilboko hiru auzoak, bakoitzak bere nortasunarekin, hiriaren epizentroa dira. Giro ezin hobea duten familiarekin eta kuadrillarekin elkartzeko topaguneak dira, bertan pintxoak eta txakolinak dastatzeko, jatetxe tradizionalenetara afaltzera joateko eta proposamen gastronomiko berritzaileenak aurkitzeko, Erriberako azokatik gure lurraren onenaz beterik dauden erakusmahaiak ikusten buelta bat emateko, Bilboko gozoki tipikoekin apetak emateko, ohiko dendetan edo azken joerak eskaintzen dituztenetan erosketak egiteko arratsalde bat emateko, plazetan antolatzen diren merkatu txikietan pagotxa bat eskuratzeko, Itsasadarraren ondoan edo Areatzan paseatzea, historia bizirik dagoen lekuetan ibiltzea, bertako museoak miatzeko eta inguruko areto askotan ekitaldiak, kontzertuak eta antzerki-lanak ikustera joateko.

Auzo hauetako txokoek hiriaren bizitzari buruzko kondairak eta bitxikeriak ezkutatzen dituzte, hala nola Abusu eta Atxuri arteko Ubideen Ibiltokian, duela 400 urte akueduktu-tutuen sistema bat eraiki zen leku berean, gertuko iturburuetako edateko ura Erronda kaleko Ibeniko aterpetxeraino eramateko, non hiriko harresi zaharrak zaintzen zituzten patruilek zaintza egiten zuten.

Bilbotik metro batera

Inguruko mendiek mugatutako Botxoa txikia da, hirian barna egiten diren ibilbide gehienak oinez egin daitezke erraz. Hori dela eta, ez da harritzekoa, batez ere XIX. mendean meatzaritzak eta siderurgiak ekarri zuten industrializaziotik aurrera Bilbok izan duen hazkundearekin, garai batean Bilboko Itsasadarraren ertzeko landa- eta marinel-herri txikiak ere Bizkaiko hiriburuarekin batera hazi egitea. Bilboko eta inguruko herrien arteko komunikazioa hobetzeko, Metro Bilbao eraiki zen, Norman Fosterren ingeniaritza-lan funtzional eta originala, Brunel trenbide-arkitekturaren saria jaso zuena. Metroa erabiliz oso azkarra eta erosoa da Itsasadarraren ibilgua itsasoraino jarraitzen duten herriak ezagutzea.

Ezkerraldean Barakaldo dago, Bizkaiko bigarren herria biztanleriari dagokionez. Garai batean famatuan zen bere industria indartsuagatik, eta gaur egun ezaguna da Bilbao Exhibition Centre nazioarteko erakustazoka bertan dagoelako, ekitaldi garrantzitsuak hartzen dituena eta kontzertu handietarako agertokia ere dena.

Barakaldok ere XIX. mende amaierako eta XX. mende hasierako arkitekturaren adibide ederrak ditu, hala nola Musika Kontserbatorioa, Vienako sezesionismoaren adibide polita Bizkaian; Hornidura-merkatua eta bere fatxadako azuleju deigarriak; Munoa Jauregia, Ricardo Bastidak Bigarren Inperio Frantses estiloan berritutako jauregi burgesa, Bilboko itsasadarra eta bokalea ikusteko lorategi batek inguratua; Barakaldoko Etxe Merkeak, 1916 eta 1920 bitartean San Bizente elizaren ondoan Manuel María de Smith arkitekto garrantzitsuaren Old English diseinuari jarraituz Bizkaiko Labe Garaietako langileentzat eraikiak, edo Lorategi Botanikoa, munduko hainbat tokitako espezieak dituena eta urteko garai guztietan bere eremuren bat bete-betean egon dadin diseinatua.

Geraleku gutxi batzuk harantzago hiri inguruko trenak Portugaletera garamatza, 1322an sortutako herrira, hain zuzen. Bizkaia Zubia famatuaz gain, bere Erdi Aroko alde zaharrean, jauregi errenazentista eta barrokoak mendi hegalean gora egiten duten hiru kaleetan. Erdi Aroko hirigunearen goialdean Salazar Dorrea, museo bihurtutako XV. mendeko dorretxea, dago baita Santa Maria Basilika ere, estilo gotikoan eraikia, bere arbotanteak, gargolak eta portadak nabarmentzen dira, eta Itsasadarrera eta Abrara begiratokia ditu. Barruan, XIV. mendeko Ama Birjina bat, intxaurrezko erretaula nagusi errenazentista bat eta hiriko familia ospetsuenetako kaperak dauka

Itsasadarraren ondoan, Portugaletek bere ondarea ezagutzeko pasealeku bat du: Udaletxearen arkupedun etxabeak, Solar Plaza eta estilo eklektikoko kioskoa; Víctor Chávarri portugaletetar enpresaburu ezagunaren monumentua;, XIX. eta XX. mendeetan Itsasadarraren inguruaren eraldaketaren zehar bidaia bat eskaintzen duen Rialia Industriaren Museoa; Mareometro bitxia, 1883an instalatutako ibilguaren sakonera neurtzeko tresna, eta Burdinazko Kaia, 800 metroko eraikina, Itsasadarraren bokalean sortzen ziren hareazko barren arazo larria konpontzeko funtsezkoa.

Metro Bilbaoren 2. linea Santurtzin amaitzen da. Bere portuan, ‘Santurtzitik Bilbora’ kanta ezaguneko lehengo sardina-saltzaileek herriz herri saltzen zituzten sardinak lortzen zituzten. Gaur egun ere gozatzen da sardina erreak portutik gertu dastatzen, Agurtza atunontzi tradizionalean marinelen bizitza nolakoa zen ikasten, parkean paseatzen eta San Jorge elizaren ondoan pintxoak hartzen, baita uretako kirolez gozatzen Kantauri itsasertzean bizi diren zetazeoak ezagutzeko itsasontziz irteerak egiten edo Abra eta Kantauri itsasoaren ikuspegiaz gozatzeko Serantes mendira igotzen ere.

Abraren beste aldean, Eskuinaldean, Getxo leku aproposa da Bilbotik egun batez hondartzaz gozatu nahi dutenentzat, Metro Bilbaoko 1. Linean joanez: Areeta, Ereaga, Arrigunaga eta Gorrondatxe-Aizkorri, bakoitza bere izaerarekin. Algortako Portu Zaharreko etxe tradizional koloretsuak ezagutzea, bere itsas aire xarmagarriarekin; adin guztietarako ibilbideetan Galeako itsaslabarrekin eta Aixerrotako errotarekin harritzea, edo Etxe Handien pasealekuan XIX. mendearen amaierako eta XX. mendearen hasierako Bizkaiko arkitekturaren jauregi adierazgarrienetako batzuk mirestea Getxora hurbiltzeko arrazoietako batzuk dira.